اما چند سالی هست که مفهوم «دولت در سایه»جایخودش را در ادبیات سیاسی ایران باز کرده است؛ عبارتی که هرچند فضایعمومی سیاست ایران با آن بیگانه است، اما معمولا این بازندگانانتخابات هستند که بعد از باخت‌شان دم از آن می زنند. واژه ای که بیشتر از هرجای دیگری در ادبیات سیاسی انگلیس کاربرد دارد و حزبی که قدرت را در دست ندارددولت سایه تشکیل می دهد. همه اجزای آن هم مانند دولت مستقر است و در کشورهایدموکراتیک اروپایی پس از برگزاری انتخابات برای بهتر اداره شدن کشور تشکیل شده والبته هدف آن نه تخریب دولت که اعلام آمادگی برای ورود به انتخابات بعد از پایاندولت است.
حالا بعد از گذشت دو هفته از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری واکنش‌ها همچنان بهطرح موضوع دولت در سایه از سوی بعضی از اصولگرایان ادامه دارد؛ هرچند ایده‌پردازاناین موضوع همچنان بر آن مصرند و نمی‌خواهند میدان مبارزه را ترک کنند.
شروع داستان «در سایه بودن»؛ از 84 تا 96
هنوز چند روزی از انتخابات اردیبهشت ماه نگذشتهبود که بعضی از حامیان سید ابراهیم رییسی با برگزاری نشستی باعنوان «حامیان نامزد اصلح»، دم از تشکیل دولت در سایه زدند. آن ها بازندگانانتخابات بودند و در حالی به فکر تشکیل دولت در سایه با استناد به رأی 16 میلیونیابراهیم رئیسی افتادندکه این تحرکات اصولگرایان با فراخوانسعید جلیلی برای تشکیل دولت سایه و پیامتلگرامی عزت‌الله ضرغامی، رئیس اسبق صداوسیما، در کانال تلگرامی‌اش شکل جدیتری به خود گرفت.
علاوه بر حامیان رییسی، محمدباقر قالیباف، رقیب انصرافی رئیسی، چند روزی بعد ازانتخابات ریاست جمهوری در بیانیه‌ای مدعی شد که او هم پیگیر مطالبات مردم و وعده‌هایرئیس‌جمهور خواهد شد و با تاکید بر شعارهای انتخاباتی اش گویی او هم خط و نشانیبرای دولت دوازدهم کشید؛ خط و نشانی برای تشکیل دولت در سایه دوم.
اما این اولین بار نیست که فعالان سیاسی به فکر تشکیل چنین دولتی افتاده اند. بعد از انتخابات سال84 بود که برخی چهره‌های اصلاح‌طلب پیشنهاد تشکیل دولت در سایه را مطرح کردنداما واکنش اصولگرایان به این موضوع چنان تند بود که اصلاح طلبان همان زمان عطایدولت در سایه را به لقای آن بخشیدند. آن روزها اصولگرایان مدعی شدند که اصلاح‌طلبانقصد دارند با تشکیل دولت سایه، براندازی انجام دهند و آنها را متهم به خیانت کردند.
اما این پایان ماجرا نبود؛ انتخابات پر سروصدای سال 88 که از راه رسید محسن رضاییبه عنوان یکی از نامزد انتخابات ریاستجمهوری نه بعد از برگزاری انتخابات که قبل از آن و در برنامه های تبلیغاتی اشاعلام کرد که علاوه بر دولت رسمی، دولتدر سایه ای تشکیل خواهد داد که به قول خودش شامل اتاق فکر با حضور سابقون بود. گرچه در همان زمان میرحسین موسوی در مناظره با او تشکیل اتاق فکر و نهدولت در سایه را در کنار دولت مناسب دانست،اما این بار هم این پیشنهاد رضایی با بی‌مهریاصولگرایان مواجه شد و محسن رضایی هم از پیگیری این موضوع خودداری کرد.
اما باز هم این پایان کار نبود؛ بعد ازانتخابات سال 92 و روی کار آمدن حسن روحانی بود که خبر از تشکیل دولت در سایه ازسوی محمود احمدی نژاد و یاران قدیمی‌اش به گوش رسید. خبری که حکایت از تشکیل جلسات هفتگیرییس جمهور سابق به همراه دولتمردان قبلی در محله محمودیهتهران داشت. طبق خبرهایی که در سال 94منتشر شد، آنها برای جلساتی به محمودیه می رفتند و با تشکیل دولت درسایه به ریاستمحمود احمدی نژاد در این جلسات کوشش می شد تا ضمن رصد مستمر و دقیق فعالیتهای دولتحسن روحانی، شیوه های بازگشت به قدرت را با استفاده از شناسایی و بزرگنمایی نقاطضعف دولت یازدهم هموار کنند.حتی همان زمان خبر رسید که طبق احکامی که توسط احمدی نژاد صادر شده است، «دولت درسایه» ، ۲۹ مقام مسئولدارد که هریک از این افراد مسئولیت رصد و تحلیل فعالیتها و عملکرد مسئولیت هایمتناظر خود در دولت یازدهم را برعهده دارد.
هرچند زمان زیادی از انتشار این خبرها نگذشته بود که سیدمجتبی ثمره هاشمی دستیارارشد محمود احمدی‌نژاد در دولت دهم، تشکیل دولتدر سایه توسط احمدی نژادی ها را تکذیب کرد.
آغاز واکنش مخالفان
یک روز از انتشار فراخوان سعید جلیلی و تحرکمات دیگر دوستان اصولگرایشبرای تشکیل دولت در سایه نگذشته بود که واکنش ها به این تحرکات کلید خورد؛ حسامالدین آشنا مشاور روحانی از اولین چهره های دولتی بود که به این موضوعواکنش نشان داد و در کنایه ای به سعید جلیلی گفت: پیشنهاد می کنم مناسب است به جایقرارگاه و جبهه و جمنا که هر دو سال یک بار سبز می شود تلاش کنند یک حزب با مسمیتشکیل بدهند وسنت حسنه دولت سایه را نه با بودجه غیر دولتیِ غیر عمومیِ غیر خصوصیبلکه با کمک همفکران و حامیان خود دنبال بفرمایند.
محمد شريعتمداري معاون اجرايي دولت از دیگر چهره های دولتی بود که اوهم در گفت و گو با خبرآنلاين به طراحان دولت در سایه کنایه زد و گفت: همه گروه هايسياسي بايد کم کم در سايه نشستن را به صورت کلي ياد بگيرند. اين فکر خوبي است. اينکه دولت در سايه تشکيل شود، نه. اما در سايهنشستن خودش عالمي دارد!
حمید بعیدی نژاد سفیر جمهوری اسلامی ایران هم در یادداشتی که البتهبیشتر مطلبی آکادمیک است به توضیح مفهوم دولت در سایه پرداخت و با اشاره به طرحبحث هایی درمورد تشکیل دولت سایه در فضای سیاسی ایران عنوان کرد: دولت در سایه دریک نظام پارلمانی و نظامی که وزیران خود نماینده مجلس باشند، معنا پیدا می کند.
معصومه ابتکار معاون رییس جمهور هم به این موضوع واکنش نشان داد و در گفت وگو با خبرآنلاین گفت: اگر دولت سایه بخواهد مفهومی داشته باشد مفهوم آن در قالب کمک به دولت معنا پیدا می کند پس کسانی که چنین ایده ای را دنبال می کنند اگر نیتی غیر از این دارند برای سازندهی تخریب و مانع تراشی و اذیت، دولت سایه تشکیل ندهند.
حجت‌الاسلام حسین ابراهیمی عضو جامعهروحانیت مبارز هم در واکنش به این موضوع گفت: دولت در سایه نداشتیم، نداریم ونخواهیم داشت. دولت همانی است که با آرای مردم مشخص می شود.
آیت الله محسن غرویان استاد حوزه و دانشگاه هم در گفت وگو باخبرآنلاین در مخالفت با این موضوع گفت: آیا تشکیل دولت در سایه معنایش عصیان وطغیان علیه رییس جمهور و حکومت دینی و ولایت فقیه نیست؟! من پیشنهاد می‌کنم کهاصولگرایان روی این موضوعاتی که مطرح می‌کنند مطالعه بیشتری کنند.
اما حسین سبحانی نیاکه یک فعالسیاسی اصولگرا است در مخالفت با این ایده هم طیفی هایش گفت: نیروهای اصولگرا بایدخود را بازسازی کنند اما چون حزب منسجم و با برنامه در ایران نداریم ایده تشکیلدولت در سایه جا نمی افتد و معنی پیدا نمی کند.
موافقان چه می گویند؟
اما طرح موضوع دولت در سایه موافقانی هم دارد؛ آن هم نه در میاناصولگرایان که در میان چهره های اصلاح طلب. هرچند این حمایت آن ها همراه با اما واگرهایی است. محمود صادقی نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در گفت وگو باخبرآنلاین تشکیل دولت در سایه را حرکتی مدنی دانسته و معتقد است دولت در سایه اگربه همان صورت متعارف اجرا شود می تواند منجر به تقویت کشور شود اما اگر هدف تخریبو رفتارهای ایذایی باشد، این موضوع نامطلوب خواهد بود. لذا چنانچه جناح رقیب بهدنبال تشکیل دولت در سایه است دولت آقای روحانی باید از آن استقبال کند.
احمدحکیمی‌پور دبیرکل حزب اراده ملت یکی دیگر از چهره‌های اصلاح طلب بود که با استقبالاز تشکیل دولت در سایه گفت: علاقه‌مندمواقعا اصولگرایان اجرایی شدن ایده دولت در سایه را دنبال و این مجموعه را راهاندازی کنند چون به پویایی و تعالی مملکت و نظام کمک خواهد کرد.
صادق زیباکلام، استاد دانشگاه و فعال سیاسی اصلاح طلب هم در گفت و گوبا خبرآنلاین هرچند معتقد است تشکیل دولت در سایه با نظام سیاسی ما مطابقتندارد و شاید در سال های بعد با توسعه سیاسی بتوان این موضوع را هم نهادینهکرد اما می گوید تشکیل دولت در سایه طغیان علیه رییس جمهور نیست.
جلیلی دست‌بردار نیست!
حدود دوهفته از مطرح کردن ایده اولیه تشکیل دولت در سایه از سوی سعیدجلیلی نگذشته بود و واکنش ها به این ایده ادامه داشت که سعید جلیلی باز هم واردمیدان شد و این بار در اولین نشست هم‌اندیشی پس از انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم خطاب به دوستان اصولگرایش گفت که نباید به خاطر نتیجه یک انتخابات منعفل شد و تاکید کردکه امروز بیش از هر زمان دیگری به تشکیل یک «دولت سایه» نیازمندیم. اوکه واکنش های مخالفان این ایده را شنیده بود به تعریف مضمون دولت در سایه پرداخت وگفت: «دولت سایه» یعنی دولتی که زبان گویای ملت برای مطالبه از دولت مستقرجهت رسیدن به وضع مطلوب باشد نه اینکه در برابر مردم قرار بگیرد.
با این اظهارات به نظر می رسد سعید جلیلی که حتینامش در میان نامزدهای مورد حمایت اصولگرایان در این انتخابات قرار نگرفت، میاندار اصلی طراحی دولت در سایه است و با تاکید دوباره اش بر تشکیل این دولت با تکیهبر رای 16 میلیونی ابراهیم رییسی نمی خواهد همچنان میدان مبارزه انتخاباتی را ترککند. هرچند باید منتظر روزهای آینده ماند و دید آیا او هم مانند پیشنیان خود ازعملی ساختن این ایده دست می کشد یا این بار با طراحی و میان داری این ایده میخواهد التیامی بر زخم‌های شکست های چند سال اخیرش دست و پا کند.