مازندمجلس: کارشناسان اعتقاد دارند سند اقتصادی «چشم انداز 2030 عربستان» که با هدف قطع وابستگی ریاض به نفت طراحی شده، پروژه ای بلندپروازانه است که در عمل با چالش هایی جدی روبرو است.

به گزارش ایرنا، عربستان در سال 2016 میلادی سند چشم اندازی را رونمایی کرد که در صورت تحقق اهداف آن تا سال 2030 وابستگی اقتصاد خود به نفت را به صفر خواهد رساند. این سند که از سوی موسسه تحقیقاتی «وود مکنزی» (Wood Mackenzie) تدوین شده بود، نقشه راهی را برای اهداف ریاض در آینده طراحی می کند تا عربستان خود را در 15 سال آینده به توسعه اقتصادی برساند؛ موسسه ای که چندی پیش برنامه مشابهی را برای ایرانِ سال 2035 با عنوان «ایران؛ فرصت رشد یک تریلیون دلاری؟» ارایه داده بود.

**اهداف چشم انداز 2030 سعودی
مقام های سعودی مدعی شده اند چشم انداز 2030 برای مقابله با مجموعه ای از چالش ها که پیش روی عربستان قرار دارد طراحی شده است. این برنامه چارچوبی را برای تغییر این کشور با صدها شاخص اجرایی مهم مورد توجه قرار داده است تا فعالیت های دولتی و غیردولتی در همه بخش ها را تقویت کند.

مرکز مطالعات بین المللی و استراتژیک (CSIS) گزارشی را در یک سالگی رونمایی سند اصلاحات اقتصادی عربستان منتشر کرد و نوشت: عربستان سعودی چشم انداز مناسبی را در برنامه 2030 خود طراحی کرده است. «ماجد بن عبدالله القبصی» وزیر تجارت و سرمایه گذاری این پادشاهی با بیان این مطلب اعتقاد دارد موفقیت در این برنامه به یک خواست سیاسی مداوم نیاز دارد. وی در نشست این موسسه گفت که هدف این برنامه دگرگون سازی این کشور ثروتمند نفتی به سمت یک اقتصاد مبتنی بر بازار در عرصه های اقتصادی در کنار ایجاد تغییرات اجتماعی است.

وی با تاکید بر این نکته که موفقیت همه ذینفعان در کنار اجرای سازنده سند ضرورت اصلی برای موفقیت است تاکید کرد اهمیت برقراری ارتباط میان دولت و مردم عربستان، در کنار ارتباط با سرمایه گذاران و سهامداران اهمیت ویژه ای دارد. برخی از این دستاوردها در تقویت نظارت تجاری با تصویب یک قانون غیرانتفاعی دنبال می شود ضمن اینکه قانون جدیدی در این زمینه برای ورشکستگی طراحی شده است. همچنین در آینده برای حل چالش هماهنگی درون و بین سازمانی در دولت جهت ارایه خدمات دولتیِ بهتر اقداماتی صورت می گیرد.

عربستان کشوری است که 81 درصد جمعیت آن زیر 45 سال سن دارند و نیمی از این تعداد زیر 25 سال هستند. این برنامه جوانان را به عنوان اهداف پراهمیت و ویژه خود مورد توجه قرار داده است. سرمایه گذاری روی توسعه ظرفیت های انسانی از مهمترین پایه های برنامه چشم انداز 2030 بیان شده است. این سند با درک موانع اجتماعی برخی تغییرات ساختاری را هم پیش بینی کرده است.

پویایی عربستان به ویژه جوانان آن از مهمترین حوزه ها در اصلاحاتند. حل نگرانی های جوانان در حوزه اشتغال نیز اولویت کلیدی دولت ریاض در این برنامه عنوان شده است.

**نقش نفت در اقتصاد عربستان
سند چشم انداز 2030 عربستان مدعی است در پایان برنامه، میزان وابستگی ریاض به نفت را به صفر می رساند. تارنمای «اویل پرایس» در بررسی اهمیت نفت برای ریاض در گزارشی نوشت قرن گذشته دوره خوبی برای عربستان سعودی بود به نحوی که شهروندان این کشور را از قعر جهان سوم به جایگاهی رساند که آن ها می توانند با جت شخصی سفر کنند و اتومبیل های گرانقیمت برانند. نفت هدیه خوبی برای سعودی ها بود.

تارنمای روزنامه انگلیسی «اکونومیست» پس از انتشار رسمی سند چشم انداز 2030 عربستان سعودی در گزارشی با عنوان «آینده نفت عربستان؛ چشم انداز یا معجزه؟» وعده های شاهزاده جوان سعودی یعنی «محمد بن سلمان» را که اینک بر کرسی ولیعهدی تکیه زده متهورانه و اجرای آن را دشوار دانست.

این گزارش در مورد ماجراجویی های محمد بن سلمان نوشت وی فردی بسیار عجول است. این مرد 30 ساله برنامه هایی را اعلام کرده تا به وابستگی پادشاهی سعودی به نفت تا سال 2030 پایان دهد. این یک دستاورد چشمگیر خواهد بود. وی حتی در نقش یک پیروز پیش از این اعلام کرده بود این پادشاهی می تواند بر هر گونه وابستگی به نفت تا سال 2020 فایق آید. اما این به معنای یک رشته التهاب میان نخبگان جوان و تازه کار در پادشاهی سعودی است. آن ها توضیحی دقیق و درست در مورد چگونگی تبدیل این چشم انداز به واقعیت نداده اند.

مرکز تحقیقات انرژی «دانشگاه اکسفورد» نیز در بررسی پیامدهای این سند اقتصادی عنوان کرد با وجود این که سخن از رفع وابستگی عربستان به نفت به میان آمده اما واقعیت این است که تحرک اقتصادی این کشور به شدت متکی به درآمدهای نفتی باقی خواهد ماند. به همین دلیل پایین بودن قیمت نفت برای سعودی ها دردناک خواهد بود. با کم شدن درآمد نفتی و کاهش سرمایه های خارجی، دولت عربستان بر نرخ خدمات دولتی اضافه کرده است. چندی قبل وزیر آب و برق سعودی به علت شکایت از افزایش قیمت خدمات این بخش برکنار شد.

در بخش دیگر این گزارش تحلیلی آمده است که به رغم ارایه سند چشم انداز 203 ، هیچ برنامه ای برای افزایش ظرفیت بهره وری در حوزه نفت یا دیگر بخش ها وجود ندارد.

به نوشته اکونومیست برنامه ای که به شدت انتظارات را بالا برده شامل این موارد است: فروش بخش کوچکی از شرکت آرامکو سعودی که بزرگترین شرکت نفتی دنیا است، ایجادبزرگترین صندوق حمایت از سرمایه گذاری در جهان برای فعالیت در طیف وسیعی از حوزه های سرمایه ای، ایجاد اشتغال بیشتر برای زنان و تمرکز بیشتر بر پویایی صنایع غیرنفتی از معدن تا سخت افزار نظامی. این اهداف در کشوری که سال ها 90 درصد درآمدهای دولت از نفت تامین شده و کسری بودجه آن پس از کاهش قیمت نفت (سال 2016) به 13.5 درصد تولید ناخالص ملی رسیده است بسیار تندروانه به شمار می آید. این پادشاهی به عنوان کشوری که سومین بودجه بزرگ نظامی جهان را هزینه می کند تنها 2 درصد از هزینه های خرید تسلیحات را در داخل کشور صرف می کند. سند چشم انداز پیشنهاد داده است تا سال 2030 نیمی از این مبلغ خریدها در داخل عربستان صرف شود.

در ادامه می خوانیم: عربستان سعودی نیاز دارد تا وارد چرخه تجارت و سرمایه گذاری باز و حضور آزاد گردشگر و اجرای راحت قوانین بین المللی همچون شفافیت و رویه های سکولار اقتصادی شود اما بیشتر این موارد از سوی روحانیونی که ده ها سال از جهان کناره گرفته اند ناپسند و مذموم است. همچنین، منافع چشمگیر خانوادگی در میان شاهزادگان هم باعث کاهش سرعت این روند خواهد شد. دشمنی شدید با ایران که از سوی بن سلمان به صورت نیابتی در یمن دنبال می شود موجب بی ثباتی و خطر برای سرمایه گذاران خواهد شد. با این حال یک گام درست اعطای «کارت سبز» به خارجیانی است که برای اقامت دائم به این کشور می آیند.

به نوشته این روزنامه انگلیسی برای سال ها تلاش برای پایان دادن به اعتیاد عربستان به نفت به یک مانع بزرگ برخورد کرده است. یک تحلیلگر عربستانی اینگونه بیان می کند «مانند این است که یک پدر به فرزند 40 ساله خود بگوید زمان آن است که از خانه بیرون بروی و برای خود شغلی پیدا کنی.»

در ادامه می خوانیم: ولیعهد جوان سعودی گمان می کند با استفاده از رسانه های نوین، قادر به انجام این کار است اما اکنون با کم شدن درآمدهای نفتی و بیکاری 11.6 درصدی شانس موفقیت چندان بالا نیست. تحول بزرگ در عربستان زمانی ممکن است که آن ها قبول کنند ناکارآمد و فاسدند و باید تغییر کنند. شانس موفقیت این سند به میزان قدرت این شاهزاده (ولیعهد) بستگی دارد. وی فرد دوم در صف پادشاهی است که اکنون به فرد اول تبدیل شده است وی می گوید این رویا نیست این واقعیتی است که به خواست خدا باید حاصل شود.

** بن سلمان و راهبری عربستان به سوی اهداف سند2030
محمد بن سلمان که در زمان تدوین این سند جانشین ولیعهد بود اکنون ولیعهد سعودی شده است. وی طراح و پشتیبان اصلی و مجری این سند به شمار می آید. به نوشته اکونومیست، محمد بن سلمان هدف خود را افزایش مشارکت زنان در 15 سال آینده و رساندن آن از میزان 22 درصد به 30 درصد اعلام کرده است تا نشان دهد که در مقابل دیدگاه مذهبی وهابی که بر اصلاحات در عربستان سایه سنگینی افکنده است، مقاومت می کند.

در این سند وعده داده شده است زنان اگر بخواهند به محل کار خود بروند اجازه رانندگی دریافت می کنند. البته در این سند هیچ سخنی از اصلاحات دموکراتیک و دیگر آزادی ها که مورد توجه جوانان است به میان نیامده است.

این شاهزاده سعودی انتظار دارد با فروش حداکثر پنج درصد از سهام شرکت آرامکو حداقل 2 تریلیون دلار کسب کند. وی وعده داده است این مبلغ را وارد چرخه صنعت جهان می کند و درآمد کسب شده از این فروش و کسب کار ناشی از آن به « صندوق سرمایه عمومی» منتقل می شود. در کل با دیگر سرمایه هایی که به صندوق تزریق خواهد شد میزان آن به 3 تریلیون دلار می رسد. از نگاه وی دیگر صنایع هم انگیزه های زیادی را برای رشد دریافت خواهند کرد.

بخش انگلیسی تارنمای «البیان» عربستان نوشت برنامه 2030 سعودی چشم اندازی برای استقلال نفتی است. این گزارش که گفت وگوی محمد بن سلمان با تارنمای العربیه را مورد توجه قرار داده مدعی است: برای ده ها سال اعتیاد پادشاهی به نفت موجب رکودی مبهم شد. اکنون بن سلمان سی ساله به دنبال بسیج جوانان سعودی است تا تنها به یک چیز فکر کنند: کار، کار، کار. وی می خواهد در این راستا از تجریباتش در شبکه های اجتماعی نیز استفاده کند.

ولیعهد عربستان مدعی است: این کشور خود را برای جذب تجارت، سرمایه گذاری، و گردشگران خارجی مهیا می کند تا درآمدهای غیرنفتی خود را تا سال 2020 به 600 میلیارد دلار برساند. هدفگذاری که با توجه به تجربه نوسانات نفتی سال های اخیر و چشم اندازهای بازار و صنایع انرژی جهان با پرسش هایی جدی روبرو است.