اختصاصی مازندمجلس: جنگلهای هیرکانی شمال کشور یکی از جنگلهای با ارزش دنیا است که به دلیل قدمت، تنوع زیستی و ژنتیکی بیشترین اثرگذاری را در حفظ تعادل اکولوژیکی کل منطقه دارد. براساس نخستین اطلاعات عکسهای هوایی سال 1334، آمار جنگلهای شمال حدود دو میلیون و 88 هزار هکتار در سال 1334 اعلام شد. پس از انقلاب در طرح عکسبرداری از جنگلهای شمال سال 1373، مساحت جنگلهای خزری حدود یک میلیون و 847 هزار هکتار اعلام شد. در حال حاضر ۳۰ درصد چوبهای مورد نیاز داخل کشور از درختان جنگلی تامین می شود که توسعه زراعت درختان صنعتی و واردات چوب، نیاز به بهره برداری از جنگلهای داخلی را تا حد زیادی کاهش خواهد داد.
استراحت و تنفس، یکی از عملیاتهای مدیریت جنگل است و در گذشته هم وجود داشته، در آینده وقتی به نتایج اجرای اشتباه این طرح نگاه کنیم، بیشتر به عمق فاجعه پی میبریم، به گونهای که وضعیت جنگلهایی که چنین طرحهایی در آن اجرا نشده بهتر است. کارشناسان جنگل میگویند که عواملی مانند افزایش جمعیت و بیکاری، نیاز به زمینهای مسکونی، تجاوز به جنگل و اراضی جنگلی و تبدیل آن به سایر کاربریها، از مهمترین عوامل تخریب کیفی جنگلهای شمال ایران به شمار میرود.
طرحی پرسروصدا برای جنگل های شمال
طرح تنفس جنگل یكی از پر سرو صدا ترین طرح هایی است كه در ماه های اخیر در فضای اخبار و رسانه ها مطرح شد و موافقان و مخالفان زیادی را به واكنش واداشت. موافقان و طرفداران این طرح بدون مطالعه و بی توجه به تاثیرات منفی و مخرب این طرح هیجان زده آن را تنها راه نجات جنگل می دانند؛ اما از دید بسیاری از کارشناسان این امر اشتباهی فاحش است، به طوریکه نه تنها نمیتواند پیشگیری کننده از معضلات مورد اشاره باشد، بلکه خود موجب اثرات و تبعات منفی بسیاری می شود که عمده آنها غیرقابل بازگشت است.
ایده تنفس جنگلهای شمال در برنامه ششم توسعه طی سال 95 تهیه و در سال 96 وارد مجلس شد تا برای یک دوره چهار ساله از سال 1396 تا سال 1400 اجرا شود. در ماده 48 توقف بهره برداری از جنگلها مطرح شد و ماده 38 آن با چند بند و تبصره در قالب قانون برنامه ششم مصوبه مجلس، دولت را با اعتبار 20 میلیارد تومان مکلف به اجرا کرد. در یکی از بندهای ماده 38 عنوان شده که همه طرحهای جنگلداری باید تا پایان سال سوم اجرای طرح برنامه ششم بهتدریج متوقف بماند. با وجود این برنامه و مصوبه مجلس، وزیر جهاد کشاورزی بدون برنامه عنوان کرد که باید همه طرحهای جنگلداری از همان سال اول یعنی سال 96 متوقف شود که مهمترین عاملش نیز فشار برخی افراد خاص و فشار سیاسی مطرح بود.
در طی برنامه ششم زراعت چوب و یا واردات آن باید انجام میشد چون کارخانهها به چوب نیاز داشتند. هم چنین کارخانهها باید اشتغال کارگران را فراهم میکردند اما تاکنون اقدام اجرایی در خصوص زراعت چوب همچنین واردات چوب انجام نشد و بسیاری از کارخانهها تعطیل و ورشکسته شدند.
با توجه به توقف طرحهای جنگلداری و براساس محاسبات ارزیابیهای فیزیکی و مالی، بسیاری از مجریان از سازمان جنگلها طلبکار هستند و علاوه بر قاچاق،رها شدن جنگل وافزایش قیمت چوب،عدم تأمین منابع مالی برای حفاظت را موجب شد.افرادی هم که در جنگل فعالیت داشتند نیز بیکار شدند و بنابر نیازهای مالی خانواده بیشتر آنها در کار قاچاق چوب هستند.
طی برآوردهای انجام شده برای کل جنگلهای شمال برآورد اولیه 350 میلیارد تومان اعتبار برای یک سال نیاز بود که پس از آن در مجلس این میزان بودجه با 80 میلیارد تومان در بودجه سال 96 تصویب شد، جالب اینکه چون قرقبان و نگهبان نیاز به بنزین و ماشین داشتند، سازمان برنامه و بودجه این 80 میلیارد را به 64 میلیارد تومان رساند که میزان اختصاص آن در سال 96 حدود 30 میلیارد بود. همین وضعیت هم امسال وجود داشت اما با توجه به تحریمهای ظالمانه آمریکا تأمین منابع مالی دستگاهها دشوار است.
هنوز طرحی برای مدیریت ایده تنفس جنگل تهیه نشده است هر چند کلیات اولیه آن تصویب و در قالب طرح مدیریت نوین جنگلهای شمال مطرح شده که پس از آن باید شرح خدمات طرح در دو قالب تفضیلی و نیمه تفضیلی تهیه شود و اساس آن نیز برمبنای توان اکولوژیک جنگلها باشد. در واقع این طرح هدفشان بهرهبرداری نیست بلکه اگر جایی توانی دارد از آن توان اکولوژیک استفاده شود تا به جای برداشت از چوب که به جنگل لطمه میزند، از ظرفیتهای دیگر جنگل استفاده شود چون در آن اصل اقتصادی مطرح است.
علی محمد شاعری عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس مهر 97 با اشاره به طرح تنفس جنگل گفت: «این طرح بسیار خوبی است زیرا بیش از ۵۰ سال جنگل از بین رفت. تلاش شد تا با طرح تنفس، جنگل نفس بکشد. ممکن است که قاچاق چوب صورت بگیرد اما کسی نمی تواند با اره برقی چوب ببرد.ما هم باید تخلفات را با کنترل و نظارت دقیق به حداقل انتظار ممکن برسانیم».
شاعری در گفتگویی نیز اظهار کرد: «سازمان جنگلها میتواند طبق قانون نسبت به صدور مجوز جمع آوری و بهره برداری از درختان خشک، شکسته، افتاده و ریشه کن شده در اثر توفان و رخدادهای طبیعی برای مجریان واجد صلاحیت اقدام کند که با صدور این مجوزها نیاز صنایع چوب مثل نکاچوب، کارخانه چوب و کاغذ مازندران و سایر واحدهای صنعتی مرتبط تا حدود زیادی تأمین خواهد شد و گام مهمی در بهداشت جنگل هم خواهد بود. در طرح تنفس جنگل، سازمان جنگلها و مراتع مکلف است به گونهای برنامهریزی کند تا یک نفر هم با اجرای این طرح بیکار نشود و شغل خود را از دست ندهد».
نکاچوب، فریم و صنایع چوب و کاغذ
شرکت نکاچوب این روزها حال و روز خوشی ندارد و به دلیل تامین نشدن مواد اولیه، در آستانه ۵۰ سالگی درگیر مشکلات فراوانی است که خطر تعطیلی این واحد بزرگ صنعتی، کارگران و کارمندان را تهدید میکند.به عبارتی دیگر بخاری از دستگاه های صنعتی نکاچوب بلند نمی شود!
درسال حمایت از تولیدملی ؛ تولیدات ملامینه ، نئوپان و صنایع چوبی متوقف شد. نهال کاری و احیای جنگل، نفس های آخر خود را می کشد. قیمت چوب چندین برابر شد و ارز کشور صرف واردات چوب می شود. درختان شکسته افتاده، این سرمایه ارزشمند ملی نه تنها در حال از بین رفتن است بلکه موجب سیل ، آتش سوزی و آفات می شود که اکوسیستم جنگل را نابود می کند. نکاچوب دیگر توانمندی خدماتی همچون راهسازی ، لایروبی سدهای سرشاخه گیر و کمک به مردم را ندارد.قاچاق چوب چندین برابر و کار مأموران حفاظت از جنگل بسیار طاقت فرسا شد. اجرای سلیقه ای طرح تنفس موجب شده تا خدمات شرکت نکاچوب با بیش از 50 سال سابقه از نفس بیفتد. آیا وقت آن نرسیده مسئولین بیدارشوند و دستور برداشت درختان شکسته افتاده را براساس مصوبه مجلس صادر کنند؟
اگر طرحهای جنگلداری گذشته مشکلی داشت میتوانستیم به آرامی آن را اصلاح کنیم نه این که به طور دستوری متوقف شود. ایده طرح گذار تنفس هماکنون به نوعی دچار شکست تدریجی شده است. این طرح نوعی گذر از طرح گذشته برای بهبود آن بود به طوری که بتوان آن را بهبود بخشید.
از سویی برداشت چوب و ورود آن به بازار یک مسئله منفرد نبوده و حلقهای از یک زنجیره تولید و اشتغال به شمار می رود. وجود صدها کارخانه کوچک و بزرگ و اثرات مثبت آنها در اقتصاد منطقهای و اشتغال غیرقابل انکار است، کما اینکه قریب به 100 هزار نفر در صنایع و طرح های وابسته به جنگل امرار معاش می کنند. شرکت ها و صنایع بسیاری به عنوان مجریان طرح های جنگل داری ضمن احیای جنگل چرخ های صنعت استان های شمالی را می گردانند، به عنوان مثال شرکت صنایع چوب و کاغذ مازندران که یک چهارم از نیاز چوب این شرکت از طریق برداشت اصولی و با مجوز و نشانه گذاری از جنگل زیر پوشش تامین میشود و همزمان با تاسیس شرکت، با احداث و ایجاد یک واحد تخصصی تحت عنوان زراعت چوب، میلیون ها اصله نهال را برای حدود 10 هزار هکتار از اراضی مازندران و گلستان فراهم ساخت که حرکت مهمی در زمینه حفظ جنگلها و گسترش آن بوده است. خزانه های نهال این شرکت سالانه قریب به 3 میلیون اصله نهال با هدف احیای جنگل های مخروبه تولید می کند و بعنوان یکی از مجریان طرح های احیا جنگل تا کنون ۱۶هزار هکتار از سوی این شرکت جنگل کاری صورت گرفته اما اكنون به سبب طرح های غیر کارشناسی و غیر تخصصی مانند طرح تنفس 10 ساله جنگل و عدم بهره برداری از درختان جنگلی با مشکل تامین چوب روبرو است.
شرکت چوب فریم نیز که می توانست یک اقتصاد محلی شکوفا باشد، اکنون شاهد ترک منطقه توسط جوانان و افزودن آنها به خیل بیکاران جامعه شد.
همچنین شرکت چوب فریم که در سال 76 قریب به یک هزار کارگر داشت اکنون با کمتر از 200 نفر مشغول فعالیت است و منطقهای که میتوانست برای امروز با بیش از 2000 پرسنل شاغل دارای یک اقتصاد محلی شکوفا باشد، اکنون شاهد ترک منطقه توسط جوانان و افزودن به خیل بیکاران جامعه شده است.آنچه برمی آید سیاست توقف بهرهبرداری، به انهدام کامل قریب به اتفاق صنایع وابسته خواهد انجامید و دیگر امکان بازسازی این صنایع وجود نخواهد داشت، چرا که احداث و راه اندازی شرکتی که متلاشی شده و پرسنل با تجربه آن متفرق شده اند به اندازه تخریب و تعطیلی آن ساده نیست.
در نهایت پرسشی که مطرح می شود این است که موافقان اجرای طرح تنفس جنگل و مشخصا علی محمد شاعری به عنوان عضو کمیسیون کشاورزی که این طرح را به عنوان یکی از طرح های مهم و ملی می دانستند و در دفاع از آن میهمان برنامه های مختلف تلوزیونی بودند، در حال حاضر و در زمان تعطیل شدن شرکت های وابسته به چوب و کاغذ کجا هستند و برنامه ایشان برای حل معضل بیکارشدن کارگران شرکت نکاچوب پیش از تبدیل شدن به یک بحران امنیتی چیست؟ هم چنین علت سکوت این نماینده مردم شرق مازندران در مجلس شورای اسلامی که ماموریت ویژه از سوی رئیس مجلس برای این مسئله دارد چه چیزی است؟ آیا این سکوت بلند مدت و نشنیدن فریاد کارگران ناشی از پی بردن به ناقص بودن طرح تنفس جنگل است یا بی تفاوتی نسبت به معیشت آنها؟
طرحی نو در اندازید
در اصول کلی طرحهای جایگزین که به نام طرح مدیریت پایدار جنگل مطرح است مقرر شد تا عملیات پرورشی انجام و بهداشت جنگل رعایت و درختان باد افتاده، شکسته و آفت زده خارج شوند و یا عملیات تنک سازی و روشن کردن تودههای جوان صورت گیرد.
از این رو می بایست برای کل جنگلهای شمال طرح مدیریت پایدار جنگل تهیه و اجرا شود و کل جنگلها زیر پوشش این طرح بروند. در طرحهای گذشته نصف جنگلهای شمال در زیر طرح مدیریت بودند در حالی که بقیه موارد رها شده بود.