مازندمجلس: این داستان به حدود ۱۰ سال قبل برمیگردد؛ زمانی که وزارت نیرو از پروژهای برای انتقال آب دریای خزر به فلات مرکزی خبر داد. بعد از آن با وجود همه انتقاداتی که از تبعات زیستمحیطی این پروژه میشد، در فروردین سال ۹۱، محمود احمدینژاد رییس جمهور وقت ایران برای شرکت در مراسم کلنگزنی پروژه انتقال سالانه ۵۰۰ میلیون متر مکعب آب از خزر به فلات مرکزی، به استان مازندران سفر کرد اما زور مخالفان به دولت محمود احمدینژاد رسید و به دلایل مختلف این پروژه که قرار بود مرحله اول پروژه «ایرانرود» باشد، لغو شد.
بعد از آن در دولت یازدهم هم وزارت نیرو اعلام کرد که این پروژه برای تامین آب صنعت و شرب، توجیه اقتصادی دارد اما با مخالفتهای سازمان محیط زیست و گزارش مرکز پژوهش های مجلس ضد این طرح، بار دیگر وزارت نیروی دولت جدید نتوانست این پروژه را اجرایی کند.
حالا در دولت دوازدهم باز هم حرفوحدیثها درباره پروژه انتقال آب خزر شروع شده اما با یک تفاوت؛ این بار سازمان محیطزیست با برخی شروط با اجرای این پروژه موافقت کرده است. دیروز عکسی از نامه عیسی کلانتری رییس سازمان محیطزیست به وزیر نیرو منتشر شد که در آن اعلام کرده بود اجرای این پروژه بلامانع است و برخی ضوابط زیستمحیطی باید رعایت شوند.
عیسی کلانتری رییس سازمان محیط زیست پیش از این در این رابطه با علت موافقتش با این پروژه گفته بود: «در این رابطه توجیه دارم؛ دریای خزر بسته است و از اطراف دریا آب وارد آن میشود. من گفتم حق داریم از ۴۰ درصد منابع آبی هر استان استفاده کنیم، حالا ما روی سفیدرود سد ساختهایم و آب استان گیلان با این حجم زیاد از بارندگی را از استانهای دیگر گرفتهایم. این سد را ساختیم تا گیلانیهای عزیز بتوانند برنج بکارند، اما این تصمیم که در سال ۱۳۳۵ گرفته شده تصمیم غلطی است، ۱۰ سال پیش هم سد شهریار را در بالادست آن ساختیم تا آب گیلان تامین شود، بعد آب گیلان را که میتوانیم تا ۴۰درصد آن را مصرف کنیم روانه دریا کردهایم به طوری که زیر ۱۵درصد منابع آب این استان مصرف میشود. ما میتوانستیم آب گیلان را بارش خودش تامین کنیم و ۲.۵میلیون متر مکعب آب بالادست را هم انتقال بدهیم. من به نمایندگان شمال میگویم، چه فرقی میکند آب را از سهم سفید رود کم کنیم تا وارد خزر نشود یا اینکه آب را خود خزر ببریم.»
فریادهای مخالفان؛ علیه وزیر نیرو و رییس سازمان محیطزیست
اما این تصمیم عیسی کلانتری با مخالفهای شدیدی از سوی برخی از کارشناسان و مسئولان روبرو شده است. بطوریکه ۴۰ نماینده مجلس ایران در نامهای به رئیس جمهور به طرح انتقال آب خزر به سمنان اعتراض کردهاند. این نمایندگان اعلام کردند که نهادهایی چون مرکز پژوهشهای مجلس، مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران نیز با این طرح مخالفند و حتی بعضی از خبرها حکایت از احتمال استیضاح وزیر نیرو دراین باره دارد.
همچنین مدیر کمپین مخالفین انتقال آب خزر به کویر در نامهای خواستار اعلام جرم علیه وزیر نیرو و رییس سازمان محیطزیست شد. در بخشی از این نامه آمده است: «کمپین مخالفان انتقال آب خزر به کویر ضمن محکوم کردن این عمل شتابزده، ناشایست و غیرعلمی، از "مدعیالعموم" میخواهد که از طرف مردم ایران به ویژه مردم شمال ایران، هر چه سریعتر علیه آقایان "رضا اردکانیان" وزیر نیرو و "عیسی کلانتری" رئیس سازمان محیط زیست ایران اعلام جرم نموده و از حقوق مردم ایران به ویژه مردم مظلوم استانهای شمالی دفاع کند.»
منتقدان میگویند این تصمیم تبعات زیستمحیطی زیادی برای دریای خزر و مسیر انتقال آب دارد و حتی برخی مدعی شدند پروژه انتقال آب منجر به نابودی دریای خزر میشود.
پاسخ سازمان محیطزیست به انتقادات
با این وجود سازمان محیطزیست اعلام کرده است که برای از بین رفتن این تبعات وزارت نیرو باید شرویط آنها را رعایت کند؛ انتقال آب از مسیر ری-نکا انجام شود و در رابطه با عمق برداشت هم شروطی اجرا شود.
به گفته معاون محیطزیست انسانی سازمان حفاظت از محیطزیست، اگر این شروط اجرا نشوند، آنها جلوی اجرای پروژه را میگیرند. تجریشی در این رابطه به میگوید: «اگر شروط ما اجرا نشوند میتوانیم جلوی این پروژهها را بگیریم. قبلا هم این اتفاق افتاده است، دو سال پیش برای پروژهای در چغاخور در بروجرد این کار را کردیم، در کوه رنگ وزارت نیرو فقط ۳ مورد از تعهداتش را انجام داد، ما شکایت کردیم و کارگاه تعدیل شد. یک ماه پیش هم سازمان محیط زیست سه مدیر وزارت نیرو را به دادگاه معرفی کرد و آنها به زندان رفتند.»
انتقاد دیگری هم که نسبت به طرح انتقال آب میشود بحث پیامدهای اجتماعی این موضوع است، موضوعی که با اعتراضات مازندرانیها گوشهای از آن همین حالا هم قابل مشاهده است. تجریشی در این رابطه میگوید: «مسئول بررسی مشکلات اجتماعی، سازمان محیط زیست نیست و نمایندگان مجلس و وزارت کشور باید به این سوالها پاسخ بدهند.»
«توجیه اجرای این در طرح در این مقطع چیست؟»
با این وجود سازمان محیط زیست یا وزارت نیرو هنوز به یکی از سوالهای کارشناسان در رابطه با این طرح پاسخ ندادهاند؛ «برای انتقال آب کمی زود نبود؟»
علی میرچی، استاد مهندسی منابع آب دانشگاه ایالتی اوکلاهوما، در این رابطه میگوید: «نقد من پایهایتر است، مسئله اصلی این است که توجیه اجرای این طرح به این صورت در این مقطع چیست؟ تنها در صورتی باید به این سمت برویم که تمام راه حل ها انجام شده باشد.»
اما تجریشی میگوید که وزارت نیرو باید به این سوالها پاسخ بدهد چراکه مسئول اصلی آب در کشور وزارت نیرو است. به گفته معاون سازمان محیطزیست وزارت نیرو سه ماه پیش در نامهای اعلام کرده است که آنها همه اقدامات لازم را انجام داده و هیچ راه دیگری برای حل بحث کم آبی در فلات مرکزی وجود ندارد، به جز این که آب منتقل شود.
تجریشی در این باره توضیح میدهد: «اصلا وزارت نیرو چرا به این سوال جواب نمیدهد؟ ما در یک جایی نشستیم که وزارت نیرو مسئول است. وزارت نیرو رسما به ما اعلام کرده هیچ راهی جز انتقال آب وجود ندارد و وظیفه وزارت نیرو مدیریت آب بر کل کشور است. ما قانونا می دانیم همه این کارها انجام شده است و نمی توانیم شک ایجاد کنیم. ما نیرو و تشکیلاتش را نداریم که هر حرفی را بررسی کنیم.»
وزارت نیرو در حالی چنین ادعایی میکند که مطالعه «آبهای زیرزمینی-انرژی-غذا و ارتباطاتشان با بخش کشاورزی ایران» که توسط میرچی و همکارانش انجام شده، نشان میدهد که در بخش کشاورزی استان سمنان ۶۰ درصد و در بخش باغات ۱۰۰ درصد اضافه برداشت منابع آبی وجود دارد.
«بنویسید وزارت نیرو جواب نمیدهد»
از سویی به گفته برخی از کارشناسان اجرای این پروژه، ممکن است ایران را نسبت به پروژه انتقال آب عادت بدهد و از این به بعد به جای حل ریشهای مسائل به این گونه روشها روی بیاوریم.
معاون محیط زیست انسانی در این رابطه میگوید: «من این حرف را به شکل کامل قبول دارم، اما مسئولیت تمام آبهای کشور با وزارت نیرو است. باید بپرسیم چه کسی تقاضا کرد تا این پروژه اجرایی شود؟ قانون گفته این به سازمان محیطزیست ربط ندارد و مسئول کشاورزی و آب وزارت کشاورزی و نیرو هستند. آنها مصوبه میدهند و آن را اجرا میکنند. وقتی خودشان متقاضی هستند یعنی چه؟ متقاضی انتقال آب وزارت نیرو است. متاسفانه شجاعت لازم را ندارند و مسئولیت را به گردن یکی دیگر میاندازند. اگر آنها تقاضا انتقال آب نداشته باشند ما که این فرایند را طی نمی کردیم. چرا چنین نامه ای به سازمان محیطزیست ارسال شد؟ وقتی خود صاحب آب متقاضی است خودش پاسخگو باشد. ما که از خودمان نگفتیم با انتقال آب موافقیم. هرکسی بگوید مثلا می خواهد خط راه آهن را داشته باشد ما مسیر و الزامات زیست محیطی را بررسی می کنیم، دیگر نمیتوانیم پیشنهاد بدهیم به جای قطار از اتوبوس استفاده کنید.»
او ادامه میدهد: «ما فرض کردیم وزارت نیرو تمام بررسیها را انجام داده و بعد به ما اعلام کرده است که هیچ راه حلی وجود ندارد. اگر جواب نمی دهند بنویسید جواب نمی دهند. اگر کسی نمی خواهد پاسخگو شود، اوضاع اینگونه میشود. میتوانیم بگوییم وزارت نیرو تقاضاهای خودش را هم قبول ندارد.»